“Deze tijd kan een oefening in weerbaarheid en relativering zijn”

Niet iedereen heeft veel contacten nodig voor een prettig leven. Ook kunnen veerkracht, weerbaarheid en relativering helpen eenzaamheid te voorkomen of tegen te gaan. En als het gaat om interventies: die zouden veel meer gericht moeten zijn op de oorzaken van eenzaamheid. Er blijken overigens überhaupt weinig interventies voor oudere migranten te zijn, terwijl die groep zeer eenzaam is. Dit zijn enkele inzichten van Tineke Fokkema, senior onderzoeker bij het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut en bijzonder hoogleraar aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, in onze serie ‘wetenschappers aan het woord’.

Actuele inzichten in tijden van corona

Hieronder staan drie actuele inzichten van Tineke Fokkema.

1. Niet iedereen heeft veel contacten nodig

Door corona is er meer aandacht voor eenzaamheid. Toch zijn er ook mensen die juist goed of béter gedijen in deze tijd met minder impulsen, minder sociale contacten of verplichtingen. Het persoonlijke leven van Tineke Fokkema is daarvan een voorbeeld. Zij geeft aan dat ze een uitstekend leven heeft, geen groepsmens is en zelden visite ontvangt. Een kleine cirkel van familie en vrienden is voor haar voldoende. Dat was vóór corona al zo, en dat is ook nu nog zo. Haar eigen situatie illustreert op die manier de noodzaak om niet ‘generiek’ te denken, maar altijd naar de individuele voorkeuren te kijken.

2. Veerkracht of weerbaarheid lijken bij veel mensen te ontbreken

Het valt Tineke Fokkema op dat de eenzaamheidscijfers in coronatijd snel en sterk zijn gestegen. Kennelijk zijn veel mensen gewend aan de snelheid van het leven, aan prikkels van buitenaf en een ‘volle agenda’. Fokkema heeft de indruk dat veel mensen kennelijk een referentiekader buiten zichzelf nodig hebben. En dat veel mensen beperkte veerkracht of weerbaarheid hebben om ook met zichzelf of in een veel kleiner of ander verband toch een goed leven te hebben.

3. Meer relativeren helpt voor minder eenzaamheid

In het verlengde van het vorige inzicht, stelt Tineke dat het belangrijk is om te relativeren. Sterfte, ziekte, faillissementen, huiselijk geweld: ja dat zijn heftige gevolgen van corona. De effecten op eenzaamheid zouden echter minder zijn als mensen beter weten te relativeren en te accepteren. Door bijvoorbeeld in te zien dat dit een tijdelijke situatie is, dat er ook landen zijn zonder vrijheid, waar mensen nooit op vakantie kunnen of een biertje kunnen drinken. Door onszelf wat meer in te leven in de situatie van mensen die het echt zwaar hebben. Zo kan de coronacrisis ook een oefening zijn in relativeren en accepteren. En dat helpt, volgens de eenzaamheidstheorieën, daadwerkelijk om gevoelens van eenzaamheid te voorkomen of tegen te gaan.

Cornerstone inzichten

Hierna staan de zogenaamde ‘cornerstone inzichten’ van Tineke Fokkema. Het gaat om inzichten over eenzaamheid die zij in haar loopbaan heeft opgedaan en die naar haar idee belangrijk zijn voor de praktijk van wethouders, beleidsambtenaren of projectleiders bij de aanpak van eenzaamheid.

4. Interventies zijn alleen succesvol als ze de oorzaak aanpakken

Uit onderzoek van Tineke Fokkema en Theo van Tilburg is gebleken dat interventies nooit succesvol kunnen zijn als de oorzaak van eenzaamheid niet wordt aangepakt. Deze inzichten stammen uit de periode 2003-2006. Maar volgens Fokkema worden die inzichten anno 2021 slechts mondjesmaat toegepast. Vaak hebben mensen en organisaties mooie ideeën, maar er wordt zelden goed nagedacht voor wie de interventie precies bedoeld is, op welke oorzaak van eenzaamheid de interventie is gericht en of de interventie écht gaat helpen.

5. Gebruik de werkzame elementen

Voortbouwend op het vorige punt: er zijn inmiddels inzichten rond potentieel werkzame elementen bij de aanpak van eenzaamheid. Het is volgens Fokkema belangrijk om plannen en activiteiten te toetsen en bij te stellen aan de hand van die elementen. Aansluitend: bedenk niet spontaan iets nieuws, maar gebruik de goede beschrijvingen van de databank van Movisie.

6. Eenzaamheid kan zwaar zijn, maar is niet altijd erg

Het lijkt tegenwoordig heel erg als iemand eenzaam is. Maar eenzaamheid hoort ook bij het leven, daar is eigenlijk niets mis mee. Sommige oorzaken, zoals eenzaamheidsgevoelens na het verlies van een partner, zijn niet direct opgelost met een bezoekje van een vrijwilliger. Er is soms tijd nodig voor rouw en tijd nodig voor reflectie en nieuwe inzichten. “Zware momenten heb je soms nodig om meer mens te worden”, aldus Fokkema. Kortom en wederom: kijk naar iemands individuele situatie, en kom los van stereotypen: wat is passend en is een situatie echt op te lossen?

Overige inzichten

Tot slot deelt Tineke Fokkema nog een aantal andere belangrijke inzichten, vooral vanuit haar expertise rond eenzaamheid bij migrantenouderen.

7. Oudere migranten zijn zeer eenzaam

Oudere migranten zijn vrij onzichtbaar als groep. Maar uit onderzoek naar Marokkaanse en Turkse migrantenouderen weet Tineke Fokkema dat deze groep, gemiddeld genomen, zeer eenzaam en zeer kwetsbaar is. Dat komt onder andere door een slechtere gezondheid, een lager inkomen en weinig regie over het leven. Het is daarom belangrijk om veel meer aandacht aan deze groep te besteden.

8. Er zijn weinig interventies voor oudere migranten

Zoals de groep van migrantenouderen onzichtbaar is, zo zijn er ook nog weinig interventies rond eenzaamheid voor deze doelgroep. Het zou daarom goed zijn om te bekijken of bestaande interventies succesvol kunnen worden toegepast of aangepast voor deze doelgroep.

9. Financiële onzekerheid draagt bij aan meer eenzaamheid

Recent onderzoek door Tineke Fokkema onder Chinese ouderen in Nederland en België laat zien dat ook zij zich door corona eenzamer zijn gaan voelen. De oorzaak ligt niet zozeer in minder 1-op-1 contacten, maar vooral door beperking van buitenhuisactiviteiten in groepsverband. Ook angst voor financiële onzekerheid speelt een belangrijke rol. De ouderen en hun kinderen zijn vooral actief in de horeca en catering. Corona leidt bij hen tot zorgen over het financiële bestaan van hun kinderen. Dit raakt hen in hun wezen, en vervolgens in een toename van eenzaamheidsgevoelens.

Herkent u de inzichten van Tineke Fokkema? Welke betekenis hebben ze voor uw praktijk? Laat uw reactie hieronder achter.

Informatie