De woning en woonomgeving aanpassen voor meer ontmoeting? Zo doet u dat.

Om eenzaamheid tegen te gaan denken we vaak aan individuele of collectieve diensten of activiteiten. Dat is heel goed, maar wist u dat ook de gebouwde omgeving kan helpen bij ontmoeting en contact tussen mensen? Daarover is een nieuw rapport verschenen. Aanpakeenzaamheid.nl zet de essentie daarvan op een rij.

Fysieke domein

Om eenzaamheid tegen te gaan kunnen veel sectoren een rol spelen. Denk aan sociaal werk, de zorgsector, het onderwijs, ondernemers, sport en kunst en cultuur. Maar ook het fysieke domein is belangrijk. Architecten, ontwikkelaars, woningcorporaties en gemeenten kunnen via het ontwerp en de aanpassing van de gebouwde omgeving stimuleren dat mensen elkaar ontmoeten.

Zo werkt het

De ruimtelijke omgeving kan helpen eenzaamheid te voorkomen of tegen te gaan. Dat kan doordat die omgeving bijdraagt aan het ontstaan of in stand houden van sociale netwerken. Deze sociale netwerken ontstaan vanuit alledaagse ontmoetingen en vluchtig contact in een wooncomplex of buurt. Mensen komen elkaar tegen op straat, voor de lift of op een pleintje. Een groet, een knik of een praatje over het weer volgt. Als mensen elkaar vaker zien en spreken, ontstaat begrip en dit kan leiden tot ‘omzien naar elkaar’. De informele steun bestaat bijvoorbeeld uit tips voor een nieuwe baan, een pannetje soep bij ziekte of inspringen bij een verhuizing. Mensen worden op deze manier meer zelfredzaam en minder eenzaam. Samengevat: door via de gebouwde omgeving ontmoeting en contact te stimuleren kunnen mensen uiteindelijk sterke sociale netwerken vormen in hun directe omgeving. Daarmee neemt het risico op eenzaamheid af.

De praktijk

De Platform 31-publicatie kent tal van beschrijvingen en voorbeelden hoe het ontwerp of aanpassing van de ruimtelijke omgeving kunnen bijdragen aan ontmoeting. Deze zijn allemaal langsgelopen en hieronder geordend voor een compleet overzicht. Eerst komt de woonomgeving aan bod, waar iedereen uit een wijk of buurt voordeel bij heeft. Daarna het niveau van individuele woningen en tot slot wooncomplexen. Het merendeel van de mogelijkheden stimuleert meer mensen vaker of langer het huis uit te gaan en bevordert daarmee de kans op meer of beter contact tussen buurtbewoners.

1. De woonomgeving – ontwerp

Aanpassingen aan de woonomgeving komen meestal ten goede aan mensen uit een hele wijk of buurt. Daarom is het interessant om hier mee te beginnen. De publicatie noemt de volgende ontwerpkansen:

• ontwerp buurten op wandelaars in plaats van op auto’s;
• zorg voor een aantrekkelijke openbare ruimte: door een gevarieerd en groen straatbeeld en auto’s uit het zicht;
• pas het VN-verdrag handicap toe, dat is gericht op toegankelijkheid, persoonlijke autonomie en volledige participatie en mensen met een mobiliteits-, visuele of auditieve beperking helpt;
• zorg voor een gedifferentieerd netwerk van ontmoetingsplekken in een wijk, zodat duidelijk is dat de buurt een plek voor ontmoeting is;
• zorg voor voldoende voorzieningen zoals een buurtwinkel, kleine horeca en een bibliotheek; deze vormen een alibi voor bewoners om naar buiten te gaan;
• zorg voor levendige functies in plinten, zoals woningen of winkels, zo blijven straten menselijk en nodigen ze uit naar buiten te gaan;
• zorg voor kleinere pleinen en smallere straten, die een gekoesterd en geborgen gevoel geven;
• zorg voor een goed microklimaat op straat: door rekening te houden met zoninstraling, wind, regen, schaduw- en zonzijde;
• zorg voor wijkhuizen, die voor wijkbewoners een gemeenschappelijke ruimte kunnen zijn;
• houd rekening met stedenbouwkundige maten: de absolute maat van 100 meter waarbinnen we mens van plant en dier nog kunnen onderscheiden. En de maat van 25 meter waarbinnen we de emoties van mensen kunnen herkennen.

2. De woonomgeving – routes

Wandelroutes zijn goede manieren om elkaar te ontmoeten. Denk daarbij aan deze zaken:

• zorg voor begaanbare routes, zodat ook mensen met een rollator of kinderwagen naar buiten kunnen;
• zorg voor een herkenbaar routenetwerk, zodat mensen er gebruik van maken;
• zorg voor voldoende ‘haltes’ op de routes, zodat mensen kunnen uitrusten en een toilet kunnen gebruiken;
• zorg voor een aaneenschakeling van collectieve ruimten en wandel- en fietspaden, zodat mensen langer buiten zijn.

3. De woonomgeving – diversen

In de woonomgeving zijn nog andere oplossingen mogelijk om ontmoeting te stimuleren:

• plaats bankjes voor ouderen op kleinere pleinen;
• plaats zitbankjes onder een hoek of halfronde hoek, hetgeen het gesprek bevordert;
• zorg voor groene speelplekken, waar mensen met kinderen graag komen;
• breng patronen aan op grote pleinen , om de ‘menselijke maat’ terug te brengen;
• zorg voor parkeergelegenheden in grotere gebouwen in plaats van individuele parkeerplaatsen voor ieders voordeur. Hierdoor moeten bewoners van hun huis naar de parkeergarage lopen;
• zorg ervoor dat de route van straat naar huis zoveel mogelijk door openbare collectieve ruimte gaat en zo min mogelijk door plekken die afgeschermd zijn van het openbare leven (zoals parkeergarage).

4. Woningen

Voor individuele woningen noemt de Platform 31-publicatie drie manieren:

• bouw levensloopbestendige en aanpasbare woningen. Hierdoor kunnen mensen langer in hun huis blijven wonen. Dit kan voorkomen dat ze moeten verhuizen en weer tijd en energie moeten investeren in nieuwe contacten in een buurt, om daar een sociaal netwerk van te maken;
• zet technologie en domotica in, waardoor mensen ook langer kunnen blijven wonen in hun huidige woning en binnen het bestaande sociale netwerk. Hiervoor geldt dezelfde redenatie als het voorgaande punt;
• zorg voor goede privacy in woningen, bijvoorbeeld door woningen iets verhoogd ten opzichte van het maaiveld te plaatsen. Dit maakt het mogelijk dat mensen zich goed kunnen opladen in hun eigen huis, en van daaruit het contact met anderen kunnen aangaan.

5. Wooncomplexen

Veel manieren om ontmoeting te stimuleren hebben in de Platform 31-publicatie betrekking op woongebouwen of wooncomplexen. Ze zijn als volgt onder te verdelen:

• gemeenschappelijke ruimten:
  • een gezamenlijke tuin, tuinhuis of activiteitenruimte helpt bij het creëren van een sociale gemeenschap;
  • door te zorgen voor goed zicht op deze ruimte kunnen mensen zien wat er gebeurt. Dit nodigt uit om deel te nemen;
  • het helpt ook als de gemeenschappelijke ruimte in ‘de loop’ van bewoners zit, zodat ze er onopvallend langs kunnen lopen;
  • zorg ervoor dat er een heldere afbakening is tussen de collectieve en individuele ruimte, dat geeft een veilig en vertrouwd gevoel in elk van de ruimten;
  • zorg ook voor een prettige ruimte bij de afvalberging en postvakken (extra ruim, goed microklimaat), zodat mensen elkaar daar makkelijker ontmoeten.
• galerij:
  • zorg voor een extra brede galerij. Dit biedt meer privacy én ruimte voor bloempotten en bankjes en informeel contact met buren;
  • houd rekening met de oriëntatie en daglicht van de galerij, zodat mensen er eerder gebruik van maken;
  • ontwerp woningen zodanig dat verblijfsruimten aan de galerij zijn geplaatst. Op die manier wordt de galerij meer gebruikt;
  • ontwerp bij voorkeur galerijflats in plaats van portiekflats, want de galerij kan een stoep worden en ontmoeting mogelijk maken.
• diversen:
  • zorg voor een langere en prettiger route van straat naar woning in een woonblok;
  • verbind woonlagen met elkaar in een woongebouw, zodat meer mensen elkaar kunnen ontmoeten;
  • houd rekening met hoogte van gebouw: tot de vijfde verdieping is er nog contact met het maaiveld mogelijk en herkennen mensen elkaar;
  • trek de gevel van de begane grond naar buiten, waardoor er extra buitenruimte (en ruimte voor ontmoeting) ontstaat;
  • plaats voordeuren naar elkaar toe of gericht op een beschermde hof.

Tot slot

Hierboven staan meer dan dertig, veelal praktische, fysieke en directe manieren genoemd waarmee gemeenten, woningcorporaties, ontwikkelaars en beleggers ontmoeting in wijken en buurten kunnen stimuleren. Veel heeft betrekking op de ‘menselijke maat’ en het ‘thuisvoelen in een wijk’. Ze zijn kansrijk, vooral als initiatieven samen met bewoners tot stand komen en tot een gevoel van eigenaarschap leiden. Kent u nog andere manieren of heeft u voorbeelden van de verschillende opties? Laat ze weten in een reactie onder dit bericht.

Informatie