Dit zijn de feiten over eenzaamheid

Hier staan de basisfeiten over eenzaamheid: de definitie, de cijfers, de oorzaken, risicogroepen, de gevolgen en de werking van eenzaamheid. 

1. Definitie

Meestal wordt in Nederland de volgende definitie van eenzaamheid gebruikt: “Eenzaamheid is het subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) bepaalde relaties” (1). Eenzaamheid kan voor ieder mens iets anders betekenen en (per definitie) is eenzaamheid een negatieve ervaring. Daarbij zijn twee soorten eenzaamheid onderscheiden:

  • sociale eenzaamheid, waarbij het gaat over het aantal relaties: mensen vinden dat ze te weinig contacten hebben en/of;
  • emotionele eenzaamheid, waarbij het gaat over de kwaliteit van iemands relaties: mensen vinden dat het contact dat ze met anderen hebben te weinig kwaliteit heeft.

Andere verwante definities en begrippen zijn:

  •  sociaal isolement (=de objectieve constatering dat iemand weinig sociale contacten heeft; dit hoeft niet per sé een negatieve ervaring te zijn);
  •  existentiële eenzaamheid (waarbij het gaat over het gebrek aan zingeving in iemands leven);
  • een onderscheid tussen: intieme eenzaamheid (als je een intieme band mist met iemand anders, zoals een ouder, beste vriend(in) of romantische partner), relationele eenzaamheid  (komt voor als je je niet opgenomen voelt in een bepaalde groep, bijvoorbeeld een vriendengroep of de klas) en collectieve eenzaamheid (het gevoel niet opgenomen te zijn of niet te passen in de buurt of zelfs het land waarin je woont).

De verschillende definities laten zien dat het essentieel is om altijd naar de individuele situatie van een persoon te kijken. Want eenzaamheid kan voor iedereen anders zijn.

 

Bronnen:

1. Tilburg, T. van. & De Jong – Gierveld, J. (2007). Zicht op eenzaamheid. Achtergronden, oorzaken en aanpak. Assen: Van Gorcum

2. Cijfers: teveel eenzaamheid, overal

In 2020 gaf 47% van de volwassenen aan eenzaam te zijn. 11% Voelt zich ernstig of zeer ernstig eenzaam (2). Dat zijn in Nederland al snel anderhalf miljoen volwassenen die eenzaam zijn. Ook jongeren zijn eenzaam, met cijfers van 20% tot 70% onder adolescenten (3). De cijfers zijn in en binnen elke gemeente weer anders (hier te raadplegen), maar uiteindelijk is de conclusie vrijwel altijd: er zijn teveel mensen eenzaam. Dat willen we niet accepteren, daar willen we wat aan doen. PS: lees hier hoe de cijfers in Nederland gemeten worden.

 

Bronnen:

2. https://www.volksgezondheidenzorg.info/onderwerp/eenzaamheid/cijfers-context/samenvatting

3. Maat, J.W. van de & Zwet, R. van der (2016). Dossier “Wat werkt bij de aanpak van eenzaamheid”. Utrecht: Movisie

3. Oorzaken: van individu tot samenleving

Movisie onderscheidt drie categorieën van oorzaken van eenzaamheid (4):

  1. individuele oorzaken (bijvoorbeeld gebrek aan sociale vaardigheden, gering gevoel van eigenwaarde, angst voor afwijzing, gezondheidsproblemen);
  2. veranderingen in het sociale netwerk (levensgebeurtenissen zoals ontslag, scheiding, pensionering, verhuizing en het wegvallen van partner, vrienden en familie);
  3. maatschappelijke oorzaken (zoals negatieve beeldvorming over ouderen, individualisering, digitalisering).

 

Bronnen:

4. Maat, J.W. van de & Zwet, R. van der (2016). Dossier “Wat werkt bij de aanpak van eenzaamheid”. Utrecht: Movisie (voorbeelden zijn aangevuld door de auteur van deze webpagina)

4. Risicogroepen: gevolg van oorzaken

Eenzaamheid kan iedereen overkomen: arm of rijk, theoretisch of praktisch geschoold, stads- of plattelandsbewoner. Toch zijn er enkele groepen die statistisch gezien een hoger risico lopen om eenzaam te zijn:

  • ouderen 75+;
  • mensen met een chronische aandoening en gehandicapten;
  • mensen met een migratie-achtergrond;
  • alleenstaanden;
  • mantelzorgers;
  • laaggeletterden;
  • mensen in armoede;
  • LHBTI-doelgroep

Ook jongeren worden vaak genoemd als risicogroep, maar ik weet niet zeker of deze groep wetenschappelijk gezien daadwerkelijk zo genoemd mag worden. Gelet op eerder genoemde cijfers zou je desondanks wél verwachten dat ook ‘jong zijn’ een verhoogd risico op eenzaamheid is. (Weet u hier meer over? Laat het achter in een reactie.)

5. Gevolgen: minder kwaliteit en levensduur; hogere kosten

De gevolgen van eenzaamheid kunnen groot zijn. Vooral als het om chronische, langdurige en ernstige eenzaamheid gaat. Het gaat om de volgende gevolgen:

  • een lagere kwaliteit van leven; mensen voelen zich minder gelukkig en doen minder mee;
  • een slechtere lichamelijke en geestelijke gezondheid; eenzaamheid staat in verband met o.a. depressie, hart- en vaatziekten, slapeloosheid en de kans op verslaving;
  • een kortere levensverwachting; de kans op overlijden is hoger;
  • verhoogde maatschappelijke kosten, door gebruik van sociale, medische en zorgvoorzieningen.

6. Werking (1): een neerwaartse spiraal

Movisie heeft mooi weergegeven hoe eenzaamheid bij individuen tot klachten leiden. Vanuit iemands negatieve ervaring van eenzaamheid gaat een persoon zich terugtrekken en ontwikkelt hij of zij negatieve denkpatronen met bijbehorende interpretaties en verwachtingen. Dit leidt tot een dalend zelfvertrouwen, waardoor iemand zich nog verder gaat terugtrekken, zodat uiteindelijk een verhoogd stressniveau ontstaat  (5).

 

Bronnen:

Afbeelding: Movisie

5. Maat, J.W. van de & Zwet, R. van der (2016). Dossier “Wat werkt bij de aanpak van eenzaamheid”. Utrecht: Movisie

7. Werking (2): het afwijzingsmodel

Een andere weergave van de manier hoe eenzaamheid bij mensen werkt, toont het afwijzingsmodel zoals Bureau Over-ons heeft vormgegeven en toegelicht in een blog op Movisie. Bij mensen die eenzaam zijn, is de sociale antenne minder goed afgesteld. Dat werkt zo. Ervaren mensen niet genoeg verbinding, dan zijn ze extra alert op signalen die daarop wijzen. Zelfs als er geen afwijzing is, nemen ze deze wel waar. Eenzame mensen zijn bijvoorbeeld minder goed in het herkennen van gezichtsuitdrukkingen. Ze interpreteren neutrale gezichtsuitdrukkingen eerder als negatief. En zo ontstaat een vicieuze cirkel of bovenstaande neerwaartse spiraal.
 
 
 

Bronnen:

Afbeelding: Over ons

8. Kenmerken

Voordat we naar de aanpak van eenzaamheid gaan, nog een paar belangrijke kenmerken van eenzaamheid:

  • op eenzaamheid rust vaak nog een taboe: het is onzichtbaar en mensen denken vaak dat eenzaamheid aan henzelf ligt;
  • de aanpak van eenzaamheid vraagt maatwerk (want elk mens kent een andere situatie);
  • niet alle eenzaamheid is ‘erg’ en op te lossen;
  • de motivatie van een persoon is belangrijk; als iemand niet wíl, dan is het lastig.

Altijd als eerste op de hoogte?

[yikes-mailchimp form="1"]

Contact

[contact-form-7 id="113" title="Contactformulier"]

Contactgegevens

Hugo van den Beld

 info@aanpakeenzaamheid.nl

 06-81715500

 Carolina van Nassaustraat 147 2595 SX Den Haag

Wilt u niets missen over de ontwikkelingen van de aanpak van eenzaamheid?

Abonneer uzelf nu op de tweewekelijkse nieuwsbrief van Aanpakeenzaamheid.nl en ontvang relevante artikelen over de aanpak van eenzaamheid. Mis het niet.

Je bent succesvol ingeschreven!