Eenzaamheid is minder beladen geworden door corona omdat we nu weten dat iedereen er mee te maken kan krijgen. Dat stelt hoogleraar Anja Machielse in een gesprek met Aanpakeenzaamheid.nl. Lees hier haar actuele inzichten over eenzaamheid rond corona én haar fundamentele inzichten.
Actuele inzichten in tijden van corona
Deze tijd van corona levert een aantal opvallende inzichten op. Voor Anja Machielse gaat het om de volgende.
1. Eenzaamheid is ‘normaler’ geworden door corona
Door corona is er meer begrip voor mensen die eenzaam zijn. We hebben gemerkt dat eenzaamheid iedereen kan treffen. Corona maakt duidelijk dat eenzaamheid ook kan ontstaan door omstandigheden waar we geen invloed op hebben, en dat we ons er niet voor hoeven te schamen. Hierdoor lijkt het taboe op eenzaamheid verminderd. Ook voor jonge mensen is het nu gemakkelijker om te zeggen: “ik ben eenzaam”.
2. Alles wat we doen staat in verhouding tot andere mensen
We beseffen beter hoe belangrijk sociale contacten zijn, aldus Machielse. Het lijkt zo vanzelfsprekend, maar door corona is veel duidelijker geworden dat bijna alles wat we doen te maken heeft met andere mensen. Dat geldt zowel in de privésfeer, als in het openbare leven en op het werk. Een praatje met de buurvrouw, even stoom afblazen met een collega na een vergadering, of een ontmoeting in de supermarkt…. Dergelijke vluchtige interacties zijn belangrijker dan veel mensen zich realiseerden, omdat ze bijdragen aan ons gevoel ‘mens’ te zijn en ertoe te doen.
3. Mensen reflecteren op hun sociale leven
De coronacrisis leidt er volgens Machielse toe dat veel mensen bewuster nadenken over hun sociale leven. Voor sommige mensen betekent corona een schrijnend gemis aan contacten. Voor anderen pakt het anders uit: ze ervaren juist meer rust omdat er minder sociale druk is. Door ‘social distancing’ realiseren we ons ook beter welke mensen belangrijk zijn in ons leven en wie we best kunnen missen.
Fundamentele inzichten
Hierna staan de zogenaamde ‘cornerstone inzichten’ van Machielse. Het gaat om inzichten over eenzaamheid die zij in haar loopbaan heeft opgedaan en die naar haar idee belangrijk zijn voor de praktijk van wethouders, beleidsambtenaren of projectleiders bij de aanpak van eenzaamheid.
4. Eenzaamheid hoort bij het leven
Machielse is het eens met filosofen zoals Levinas, die stellen dat eenzaamheid bij het leven hoort. Gelukkig weten we meestal aan die eenzaamheid te ontsnappen omdat we verbonden zijn met mensen die belangrijk voor ons zijn. Maar door ingrijpende gebeurtenissen kan het fundamentele gevoel van eenzaamheid ineens weer de kop opsteken. We moeten dan op zoek naar mogelijkheden om daar verandering in te brengen. Meestal lukt dat op eigen kracht, maar soms is daar hulp van anderen bij nodig.
5. Eenzaamheid bij jongeren heeft invloed op hun identiteitsontwikkeling
Zoals eenzaamheid bij het leven hoort, zo komt eenzaamheid ook bij alle leeftijden voor. Het is in alle gevallen een negatief gevoel, maar het heeft bij jongeren een andere ‘kleur’ dan bij ouderen, aldus Machielse. Jongeren ontwikkelen hun sociale identiteit, en daarvoor zijn relaties met anderen heel belangrijk. Ze spiegelen zich aan anderen om te bepalen: ‘Hoe verhoud ik me tot anderen?’, ‘Wie ben ik zelf?’, ‘Hoe ga ik om met sociale druk?’, en ‘Hoe bewaak ik mijn eigen grenzen?’ En als die anderen er niet of te weinig zijn, dan raakt dat de identiteitsontwikkeling.
6. Eenzaamheid bij ouderen hangt vaak samen met levensvragen
Eenzaamheid bij ouderen is niet altijd oplosbaar. Ingrijpende gebeurtenissen, zoals het verlies van dierbaren, gezondheidsproblemen, of mentale achteruitgang zijn onomkeerbaar. Ze leiden niet alleen tot eenzaamheid, maar gaan ook gepaard met levensvragen; vragen over het verwerken van moeilijke gebeurtenissen, aanpassing aan de situatie, het verlies van regie, en het behoud van eigenwaarde. Het is dus belangrijk aandacht te hebben voor die verwevenheid van eenzaamheid en zingeving.
Extra inzichten
De huidige tijd is een leerzame tijd rond eenzaamheid. Dat blijkt uit een aantal aanvullende inzichten die Anja Machielse deelt.
7. Inzet rond eenzaamheid vraagt aandacht voor emotionele eenzaamheid
In deze tijd van corona is er onder alle leeftijdscategorieën meer eenzaamheid dan daarvoor, maar bij 75-plussers is die vrijwel verdubbeld. Die stijging komt vooral door een toename van de emotionele eenzaamheid, het gemis aan betekenisvolle contacten. Dit gemis wordt extra gevoeld door zorgen over de pandemie, over de eigen gezondheid, over werk en financiën van kinderen en kleinkinderen, en algehele onrust en onzekerheid. De toegenomen emotionele eenzaamheid vraagt niet zozeer om meer sociale activiteiten of laagdrempelige ontmoetingsmogelijkheden, maar vooral om specifieke vormen van contact. Bijvoorbeeld 1-op-1-contacten, waarin persoonlijke aandacht en een luisterend oor centraal staan.
8. Online en telefonisch contact werken niet altijd bij emotionele eenzaamheid
Onderzoek van het SCP laat zien, aldus Machielse, dat online contacten en telefonische contacten slechts voor een deel tegemoet komen aan de behoefte aan betekenisvol contact. Ze kunnen het fysieke contact niet volledig vervangen. Vooral de kwaliteit van het contact is belangrijk bij emotionele eenzaamheid: is het mogelijk om mensen gerust te stellen, om hen te leren omgaan met stress en onzekerheid? Daarvoor blijken fysieke ontmoetingen toch vaak noodzakelijk.
9. Eenzaamheid hangt ook samen met het dagritme
De coronacrisis heeft het dagritme van veel ouderen verstoord. Het is bijvoorbeeld niet langer vanzelfsprekend dat de huishoudelijke hulp op een bepaalde dag komt of dat iemand op vaste momenten naar de winkel, de markt of andere activiteiten kan gaan. Zo’n dagritme geeft structuur, ook aan sociale contacten. De beperkte mogelijkheden om afwisselende activiteiten te ondernemen, hebben daarmee ook effect op eenzaamheid bij ouderen.
10. Mensen willen meer voor elkaar betekenen dan vaak gedacht
In onze coronatijd blijkt dat mensen veel meer voor elkaar willen betekenen dan we vaak denken, volgens Machielse. In onze anonieme, geïndividualiseerde samenleving is veel ‘vanzelfsprekende’ onderlinge hulp onzichtbaar. Er zijn de afgelopen maanden veel hulpinitiatieven gestart en veel mensen helpen elkaar, bijvoorbeeld bij het doen van de boodschappen. Ook hebben zich veel nieuwe vrijwilligers gemeld bij vrijwilligersorganisaties.
Tot slot
Herkent u de inzichten van Anja Machielse? Wat zouden we daar in de praktijk mee moeten doen? Laat uw ideeën achter in een reactie onder dit bericht.
Informatie
| Publicatiedatum | 8 oktober 2020 |
| Laatste aanpassing | 2 november 2020 |
| Bron | Anja Machielse |
| Onderwerpen | Corona, levensvragen, social distancing, |
Heel herkenbaar!
Als vrijwillig ouderadviseur heb ik senioren bezocht ook in de coronatijd.
Ik heb geluisterd en geluisterd naar hetgeen ze bezighield.
Vaak verlies van een dierbare.
Aandacht en een luisterend oor doet wonderen.
Velen hebben moeite om contact te zoeken met mensen die (ernstig) ziek zijn of iemand verloren hebben.