Dit is de stand van zaken van eenzaamheid onder jongeren

Al snel eenderde van alle jongeren heeft te maken met eenzaamheid. De belangrijkste feiten over risicogroepen, oorzaken, gevolgen en de omgang met eenzaamheid staan nu op een rij. De praktijk laat zien dat er kansen zijn om de aanpak van eenzaamheid te verbeteren. Dat kan onder andere door jongeren zélf meer verantwoordelijkheid te geven, door meer samenwerking en meer tijd en ruimte voor jongerenwerkers. Ontdek hier deze en andere belangrijke inzichten uit een nieuwe Movisie-rapportage.

Overzicht jongeren

Er is tegenwoordig steeds meer aandacht voor eenzaamheid onder jongeren. Maar het ontbrak nog aan één goed overzicht van kennis uit wetenschap, praktijk en beleid. Daarom heeft kenniscentum Movisie onlangs de publicatie Eenzaamheid onder jongeren uitgegeven. In dit bericht zetten we de belangrijkste inzichten voor de praktijk op een rij. Met in het eerste deel de feiten; in het tweede deel staat de aanpak centraal. Het is daarmee een mooie aanvulling op.

1. De feiten

Hoe vaak komt eenzaamheid voor onder jongeren?

Cijfers. Die wil iedereen graag weten. Want hoeveel jongeren zijn hoe eenzaam? Het CBS noteert in 2020 dat 23% van de jongeren tussen 18 en 25 jaar matig eenzaam is, en 10% ernstig eenzaam is. Een andere studie zegt dat 1/3 van de jongeren sterk of matig eenzaam is en blijft en 14% chronisch eenzaam is. In coronatijd blijken jongeren zich meer eenzaam te voelen dan oudere doelgroepen.

Risicogroepen

Jongeren met gedragsproblemen, gezondheidsklachten en een lagere sociaal-economische status hebben meer risico op eenzaamheid. Ook een migratie- of LHBTI-achtergrond, beperkingen en psychische problemen kunnen dit risico vergroten.

Oorzaken en gevolgen

Eenzaamheid bij jongeren kan ontstaan door een combinatie van onder meer:

• persoonlijkheidsfactoren, zoals een laag zelfvertrouwen, verlegenheid, introversie en gebrek aan sociale en emotionele vaardigheden. 
• relationele factoren, zoals het gebrek aan sociale contacten, hoge verwachtingen van sociale relaties, ontbreken van veilige hechting met ouders en familieconflicten;
• maatschappelijke factoren, zoals normen en waarden van sociale relaties, negatieve beeldvorming, pesten, uitsluiting, individualisering en armoede.

Ernstige, langdurige eenzaamheid zorgt voor grote negatieve geestelijke en lichamelijke gevolgen. Dat heeft ook effect op de motivatie voor school en kan zorgen voor een ongezonde leefstijl.

Omgaan met eenzaamheid

Jongeren kunnen op verschillende manieren omgaan met eenzaamheid, bijvoorbeeld via:

• emotiegerichte coping; niet zozeer het probleem aanpakken, maar zoeken naar afleiding en ontspanning, relativering, ontkenning of vermijding van situaties;
• probleemgerichte coping; door de situatie te onderzoeken, plannen te maken en stappen te zetten voor verbetering.

Jongeren kunnen zich actief of passief opstellen. Passieve coping lijkt minder succesvol te zijn, maar optimistische en positieve gedachten kunnen juist een beschermende factor zijn.

2. De aanpak

Naar schatting besteden meer dan de helft van alle gemeenten die zijn aangesloten bij het Actieprogramma Een tegen eenzaamheid aandacht aan jongeren. Die aandacht is echter niet samenhangend en doordacht. Inzichten uit de lokale praktijk zijn:

• het is lastig om een representatieve groep jongeren bij de aanpak te betrekken;
• gezien wordt dat het voor jongeren juist extra belangrijk is om sociale en emotionele vaardigheden te ontwikkelen, want daar hebben zij hun hele leven baat bij;
• er is lokaal vaak weinig specifiek eenzaamheidsaanbod voor jongeren. Wel zijn er activiteiten, interventies en voorzieningen die indirect kunnen helpen, zoals maatjesprojecten, trainingen sociale vaardigheden, sport en cultuur en jongerenwerkers;
• het aanbod voor jongeren is vaak niet bekend bij jongeren. Het is belangrijk dat op zo’n manier te presenteren dat jongeren zich erin herkennen en dat zij over de drempel geholpen worden om vervolgens om hulp te vragen;
• het aanbod voor jongeren zou divers moeten zijn, aansluitend bij de ernst van vereenzaming en iemands voorkeuren en behoeften;
• jongerenwerkers, ouders en vrienden, mentoren en studieadviseurs in het onderwijs, trainers bij sportclubs, begeleiders bij verenigingen, huisartsen en werkgevers kunnen helpen om eenzaamheid bij jongeren te signaleren;
• om jongeren te bereiken is het belangrijk digitale communicatiemogelijkheden te hebben (website, Whatsapp) en dáár te zijn waar jongeren zijn. Bijvoorbeeld op school, op straat en bij sportclubs;
• voor jongeren blijkt het begrip eenzaamheid vaak iets dat hen niet aanspreekt of waarin zij zich niet direct herkennen;
• het blijkt voor jongerenwerkers vaak moeilijk om jongeren intrinsiek te motiveren en een duurzame gedragsverandering te realiseren.

Kansen voor de lokale aanpak

Het is niet altijd eenvoudig om een aanpak van eenzaamheid voor jongeren neer te zetten. Er is nog weinig bekend over effectieve interventies, het is moeilijk om het onderwerp op de beleidsagenda te houden en het is lastig jongeren bij de aanpak betrokken te krijgen en te houden. Toch zijn er kansen om lokaal een slag te maken. Dat kan door:

• kennis uit te wisselen tussen beleidsadviseurs van verschillende gemeenten;
• samenwerking met andere beleidsterreinen, zoals jeugd, cultuur en preventie;
• het bevorderen van de deskundigheid van jongerenwerkers;
• jongeren zelf verantwoordelijkheid geven voor het aanbieden en organiseren van groepsactiviteiten. Daar hoort een veilige setting bij, waarin jongeren elkaar positieve feedback kunnen geven;
• meer tijd en ruimte geven aan jongerenwerkers voor intensievere, en vaker op individuele basis, ondersteuning aan jongeren met eenzaamheidsgevoelens;
• inzetten op samenwerking tussen jongerenwerkers, het onderwijs en schoolmaatschappelijk werk.

Tot slot

Herkent u de gepresenteerde informatie? Wat zijn uw plannen voor de aanpak van eenzaamheid bij jongeren? Laat het weten via een reactie onder dit bericht.

Informatie