Mijn eenzaamheid doet pijn: pleister of preventie?

[Gastbijdrage] Eenzame mensen lopen een groter risico op overlijden dan niet-eenzame mensen¹. En aanhoudende gevoelens van eenzaamheid zijn gerelateerd aan mentale gezondheidsklachten als angst- en depressiestoornissen, fysieke klachten als hart- en vaatziekten en cognitieve klachten als dementie^2,3. Eenzaamheid is méér dan een vervelend gevoel: het is erg schadelijk voor de gezondheid.

Voor de relatie tussen eenzaamheid en gezondheid zijn verschillende verklaringen. Ten eerste vertonen eenzame mensen vaker gedrag dat voor de gezondheid nadelig is, zoals het ontwikkelen van een (alcohol-)verslaving⁴ en eetstoornissen⁵. Ten tweede slapen ze gemiddeld genomen minder goed, waardoor ze slechter herstellen en meer risico lopen op stress⁶. Bovendien versterken gezondheidsproblemen en eenzaamheid elkaar. Mensen met een slechtere gezondheid zijn minder in staat hun netwerk te onderhouden, bijvoorbeeld doordat ze minder mobiel zijn, minder vaak af kunnen spreken en sneller moe zijn⁷. Een vicieuze cirkel ontstaat.

Het verhoogde gezondheidsrisico dat langdurig eenzame mensen lopen, is een van de redenen dat de overheid meer aandacht krijgt voor het verschijnsel eenzaamheid. Eenzame mensen maken intensiever gebruik van het zorgsysteem dan niet-eenzame mensen⁸. Enerzijds omdat ze meer daadwerkelijke klachten hebben, anderzijds omdat ze de zorg gebruiken als vervanging voor andere contacten. Dit kost de maatschappij veel geld^9`,10. In de strijd tegen toenemende zorgkosten is het daarom logisch eenzaamheid tegen te gaan. Wanneer eenzaamheid tijdig bestreden wordt, mag aangenomen worden dat een aantal gezondheidsklachten niet zullen ontstaan. (Overigens zullen met een afname van de eenzaamheid eenmaal ontwikkelde gezondheidsklachten niet direct verminderen.)

Eenzaamheid voorkómen

Wat wellicht ook kan: niet eenzaamheid tijdig verminderen, maar helemaal voorkómen dat het optreedt. Preventieve actie. Een jarenlange traditie van onderzoek heeft aangetoond dat mensen met minder vaardigheden – zoals zelfredzaamheid, sociale vaardigheden en eigenwaarde – een verhoogd risico lopen op eenzaamheid^2,3. Daarnaast is bekend welke gebeurtenissen in het leven risico op eenzaamheid met zich meebrengen, zoals echtscheiding of langdurige ziekte. Onderzoek onder ouderen wijst uit dat zij kritieke levensgebeurtenissen als verweduwing en een afnemende gezondheid herkennen als risicofactoren voor eenzaamheid¹¹. Hiermee voldoen ze aan een eerste voorwaarde voor preventieve actie, namelijk herkenning van het potentiële probleem. Wanneer mensen voldoende vaardigheden hebben om op een goede manier met deze gebeurtenissen om te gaan, kan eenzaamheid voorkomen worden.

Zowel het beleid als maatschappelijke organisaties hebben momenteel een sterke focus op het ‘genezen’ van eenzaamheid. Maar waarom niet de horizon verbreden en meer aandacht hebben voor preventie van eenzaamheid? Bijvoorbeeld door mensen vaardigheden aan te leren die de kans op eenzaamheid verkleinen? Sommige groepen mensen lopen een verhoogd risico op eenzaamheid, zoals pubers, migranten, mensen met een beperking en ouderen boven de 80 jaar, maar eenzaamheid kan iedereen treffen. Het is daarom raadzaam vroeg een set vaardigheden aan te leren die bij kunnen dragen aan het voorkomen van eenzaamheid. Zelfredzaamheid, sociale vaardigheden en eigenwaarde zijn bovendien sowieso zeer nuttig in het leven.

Een sterke basis

We moeten niet denken dat alle eenzaamheid voorkomen kan worden. Eenzaamheid is een deel van het leven en is in sommige gevallen belangrijk voor mensen, bijvoorbeeld bij rouwverwerking¹¹. Maar wanneer mensen niet uit hun eenzaamheid komen, loopt hun gezondheid gevaar. En dat is onwenselijk voor zowel de eenzame persoon zelf als voor de maatschappij. Een sterke basis aan vaardigheden om contacten te maken en te onderhouden en om eenzaamheid te relativeren, kan ertoe bijdragen dat gezondheidsklachten niet of minder vaak optreden.

​

​

Informatie