De eenzaamheid van een zomerse zaterdagavond

door | jun 22, 2021 | gastbijdrage, nieuws | 2 reacties

[Gastbijdrage] Langlopend Brits onderzoek onder een groep ouderen wijst uit: de eenzaamheid die zij ervaren, varieert met het seizoen, de dag van de week en het moment van de dag. Dat is belangrijke informatie voor onderzoekers en hulpverleners.

Over de auteur en dit bericht

Eric Schoenmakers is senior onderzoeker en docent bij Fontys Hogescholen. Sinds 2009 doet hij onderzoek naar eenzaamheid. Daarbij ontmoet hij veel overheden, organisaties en personen die zich bezighouden met het vraagstuk van eenzaamheid. Dit bericht verscheen oorspronkelijk in 2016 op de website van Coalitie Erbij, is licht aangepast en is ook in 2021 nog volledig relevant.

 

Onderzoek wijst uit dat 30 tot 40 procent van de samenleving eenzaam is1,2. Dit percentage is behoorlijk constant over de jaren heen3. Dit percentage vertegenwoordigt een enorm aantal mensen. We weten dat eenzaamheid voor veel mensen van deze mensen geen stabiele staat is. Onderzoeken uitgevoerd onder een vaste groep oudere mensen over langere periodes in de tijd (longitudinaal onderzoek) wijst uit dat er mensen zijn die op alle meetmomenten eenzaam of niet eenzaam zijn, maar dat er ook veel mensen zijn voor wie eenzaamheid tussen de meetmomenten wisselend is4,5

In het artikel Dancing with Loneliness in Later Life: A Pilot Study Mapping Seasonal Variations6, onderzoeken Christine Victor en haar collega’s hoe groot de variatie in eenzaamheid op verschillende momenten in de tijd eigenlijk is onder Britse oudere mensen (65-93 jaar). Daarbij hebben zij aandacht voor wisselingen tussen de seizoenen, de dagen van de week en zelfs de tijd van de dag. Hun bevindingen hebben, naar mijn mening, implicaties voor het werk van onderzoekers en hulpverleners. 

 

Verschillen tussen seizoenen

Dat eenzaamheid over de seizoenen heen varieert is iets dat we misschien al wel aanvoelen. In de beeldvorming staat de winterperiode bekend als een periode van toenemende depressie, eenzaamheid en zelfs zelfdoding, met een piek rond de kerstdagen. Het is echter in de lente-zomerperiode dat eenzaamheid het sterkst is. Dat eenzaamheid onder ouderen in de zomer meer aan de orde is blijkt ook onderzoek van KBO-PCOB uit 20197.

De verklaring die geopperd wordt is tweeledig. Ten eerste geeft kerst een richtpunt in de winter, een familiegebeurtenis om naar toe te leven voor veel ouderen. Dit maakt dat zij zich minder eenzaam voelen. Ten tweede zijn de dagen in de zomer langer (en dus langer eenzaam) en zijn de kinderen en kleinkinderen in de zomer vaak op vakantie, waardoor de ouderen alleen overblijven. 

Een psychologische verklaring die ik hieraan wil toevoegen, is dat de toename in eenzaamheid mogelijk veroorzaakt wordt doordat mensen om de ouderen heen ‘opveren’ met het goede weer. Wanneer jij als oudere hierin niet meekan, dan kan deze spiegeling een gevoel van eenzaamheid veroorzaken. 

 

Verschillen in momenten van de week

Oudere mensen blijken in het weekend vaker eenzaam te zijn dan doordeweeks. Feestdagen zijn ook vaak eenzamer – ondanks dat kerst iets is om naar toe te leven. De meest waarschijnlijke reden voor dit verschil is dat in weekenden en feestdagen het gemis van overleden naasten het meest gevoeld wordt. Doordeweeks zijn mensen gewend functioneel bezig te zijn, maar in het weekend en op feestdagen willen ze leuke dingen doen en missen ze eventuele overleden naasten meer. 

Om dezelfde reden zijn avonden ook vaak eenzamer dan ochtenden en middagen. Het zijn toch de avonden waarop met name overleden partners het meest gemist worden. 

 

Implicaties voor onderzoekers en hulpverleners

Deze studie is uitgevoerd onder een kleine groep Britse ouderen en dus niet representatief voor een hele samenleving, laat staan voor de Nederlandse. De resultaten zullen dus verder moeten worden onderzocht. Mochten de resultaten robuust blijken, dan hebben ze verstrekkende gevolgen voor onderzoek en hulpverlening.

Als onderzoeker is het moment van het jaar, van de week en zelfs op de dag waarop eenzaamheid gemeten wordt bepalend voor de uitkomsten. Wanneer mensen over een periode van tijd gevolgd worden, bijvoorbeeld om het effect van een interventie te meten, maakt het mogelijk een groot verschil in welk seizoen, op welke dag en op welk tijdstip je meet. Het is dus van belang om deze meetmomenten zoveel mogelijk gelijk te houden. 

Als hulpverlener is het van belang na te denken over de momenten van het jaar, van de week en van de dag waarop je mensen ondersteunt. Blijkbaar hebben ouderen in de lente en zomer, in het weekend en op avonden meer ondersteuning nodig met hun eenzaamheid dan in de winter, doordeweeks en overdag.

  1. GGD, CBS, RIVM. Gezondheidsmonitor. Den Haag: CBS, 2016.
  2. Van Tilburg TG, De Jong Gierveld J. Zicht op eenzaamheid. Assen: Van Gorcum, 2007.
  3. Dykstra PA. Older adult loneliness: Myths and realities. European Journal of Ageing. 2009; 6: 91-100.
  4. Victor CR, Bowling A. A longitudinal analysis of loneliness among older people in Great Britain. Journal of Pscyhology. 2012; 146: 313-331.
  5. Nummela O, Seppänen M, Uutela A. The effect of loneliness and change in loneliness on self-rated health (SRH): A longitudinal study among aging people. Archives of Gerontology and Geriatry. 2011; 52: 33-39.
  6. Victor CR. Sullivan MP. Woodbridge R. Thomas M. Dancing with loneliness in later life: A pilot study mapping seasonal variations. The Open Psychology Journal. 2015; 8: 97-104.
  7. KBO-PCOB. KBO start strijd tegen zomereenzaamheid. kbo-pcob.nl/nieuws/kbo-pcob-start-strijd-tegen-zomereenzaamheid/.

Informatie

Publicatiedatum 8 juni 2021
Laatste aanpassing 8 juni 2021
Bron Eric Schoenmakers
Onderwerpen Onderzoeken, seizoenen en momenten

2 Reacties

  1. diny stolvoort

    Dag Eric, ik herinner mij dat ik 35 jaar geleden bij Prof. Munnichs op het tentamen een artikel kreeg over weduwen die eenzaam waren. ‘s avonds en in het weekend nam de eenzaamheid toe. Munnichs wilde ons leren dat eenzaamheid een subjectief gevoel is. Hij heeft er bij ons ingehamerd dat bij ouderen de subjectieve beleving belangrijker is dan de objectieve feiten. ik heb in mijn oude papieren gezocht maar kan het artikel niet terugvinden. Er moet dus al veel oudere literatuur over dit onderwerp bestaan. Als verklaring werd toen gegeven dat (ouderwetse situatie met werkende man en huisvrouw) de man om 6.00 uur thuis kwam op dat moment wordt door de weduwe het gemis gevoeld. in het weekend was het ook sociale vergelijking. Anderen doen nu leuke dingen zoals ik vroeger… nu zit ik alleen en alle winkels zijn dicht etc.
    vriendelijke groet
    Diny Stolvoort

    Antwoord
    • Eric Schoenmakers

      Hallo Diny, eenzaamheid is per definitie een subjectieve beleving, ongeacht de leeftijd van iemand. Dat had Munnichs destijds al goed door. Zijn collega Jenny de Jong Gierveld was daar destijds druk mee bezig. Leuk om te lezen dat hier waarschijnlijk ook oudere literatuur over bestaat. Ik ken deze niet en Christine Victor, de auteur naar wie ik verwijs, waarschijnlijk ook niet. Het is eigenlijk heel logisch natuurlijk – op het moment dat we ‘ritme’, ‘vastigheid’ of ‘afleiding’ missen, hebben we meer gelegenheid om stil te staan bij wat we voelen en dan gaan we ook makkelijker onszelf met anderen vergelijken – maar soms is onderzoek nodig om logische dingen aan te tonen. Wat interessant is, is dat veel van het aanbod vanuit zorg en welzijn met name doordeweeks en overdag zijn. Dit soort onderzoek biedt aanleiding om goed na te gaan wat de gewenste ‘timing’ van activiteitenaanbod is. Dank je wel voor je reactie! Ik zal ook eens gaan zoeken of ik nog literatuur uit het verleden hierover kan vinden.

      Antwoord

Een reactie versturen

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Wilt u niets missen over de ontwikkelingen van de aanpak van eenzaamheid?

Abonneer uzelf nu op de tweewekelijkse nieuwsbrief van Aanpakeenzaamheid.nl en ontvang relevante artikelen over de aanpak van eenzaamheid. Mis het niet.

Je bent succesvol ingeschreven!