Sillik: harde, korstige eenzaamheid

[Gastbijdrage] Volgens de overlevering heeft de Inuit bevolking van Noord-Amerika een ongebruikelijk groot aantal woorden voor sneeuw. Het moet rond 2010 geweest zijn dat ik hoorde over een project van een groep kunstenaars waarin zij in de bewoordingen die de Inuitgebruiken voor sneeuw het woord sneeuw vervangen door eenzaamheid. ‘Sillik’ werd zodoende harde, korstige eenzaamheid, ‘aput’ uitgespreide eenzaamheid en ‘ersertok’ bewegende eenzaamheid. Zodoende ontstonden 22 typen eenzaamheid. Ze hadden een interessant punt te pakken. Hoeveel typen eenzaamheid bestaan er eigenlijk?

In onderzoek wordt eenzaamheid regelmatig als één fenomeen gezien. Iemand is eenzaam in een bepaalde mate. Wetenschappers onderscheiden standaard twee typen eenzaamheid: sociale en emotionele^1,2. Existentiële eenzaamheid³ wordt daar vaak aan toegevoegd. Minder bekend en gebruikt zijn termen als romantische en familiale emotionele eenzaamheid⁴ en culturele eenzaamheid. Ik ben echter van mening dat achter deze archetypen nog een veelvoud aan subtypen schuilgaat en dat er eigenlijk zoveel vormen van eenzaamheid als eenzame mensen zijn.

Sociale eenzaamheid

Sociale eenzaamheid beschrijft het gemis van het deel uitmaken van een groter geheel. Het grotere geheel kan een groep vrienden, collega’s of buren betreffen; een groep mensen waarmee men contact wil hebben, maar niet heeft. We moeten ons realiseren dat deze groepen niet onderling uitwisselbaar zijn. De groepen hebben andere functies. Met vrienden ga je leuke dingen toen, terwijl collega’s kunnen dienen als uitlaatklep voor werkfrustraties. Iemand met een uitgebreide vriendengroep, maar slecht contact met collega’s, kan zich dus eenzaam voelen. Deze eenzaamheid is niet te bestrijden door meer vrienden te maken. Het probleem ligt immers bij de relatie met collega’s.

Het gemis deel uit te maken van het grotere geheel hoeft niet voort te komen aan een gebrek aan contact. Sociale eenzaamheid kan ook voortkomen uit een gemis aan relatie tot de leefomgeving. Iemand die altijd op de hoogte was van wat er in een wijk gebeurde, maar dat niet meer kan zijn omdat hij aan huis gebonden is, kan hierdoor eenzaam zijn. Zelfs al komen er veel mensen over de vloer. Ditzelfde geldt voor iemand die ontslagen of met pensioen is en de fysieke omgeving van zijn werk mist. Kortom, achter sociale eenzaamheid gaan verschillende subtypes schuil, zoals vriendschappelijke, collegiale en buurteenzaamheid.

Emotionele eenzaamheid

Emotionele eenzaamheid beschrijft het gemis aan een maatje, iemand om de belangrijke zaken van het leven mee te bespreken en te delen. Dat is niet noodzakelijkerwijs een partner. Voor veel kinderen en jongeren zal het een ouder zijn. Ook een beste vriend of vriendin, of zoon of dochter kan deze rol vervullen. Sommige mensen hebben voldoende aan één zo’n maatje. Anderen hebben meer maatjes nodig. De onderzoekers DiTomasso en Spinner⁴ onderscheiden al romantische en familiale emotionele eenzaamheid. Het subtype vriendschappelijke emotionele eenzaamheid voeg ik toe.

Emotionele eenzaamheid heeft ook een lichamelijke component. Mensen hebben een behoefte aan fysieke nabijheid van anderen, bijvoorbeeld in de vorm van een knuffel of seksuele intimiteit. Een partner is geen garantie voor deze intimiteit, ook niet als de relatie goed is. Door ziekte of handicaps kan iemand wel een partner hebben om mee te praten, maar seksueel contact niet mogelijk zijn. Even goed kunnen mensen hun partner na verloop van tijd onaantrekkelijk gaan vinden of uiteenlopende behoeften ontwikkelen. Fysieke en seksuele vormen van emotionele eenzaamheid bestaan dus ook.

Existentiële eenzaamheid

In de existentiële benadering wordt eenzaamheid³ gezien als een deel van de menselijke natuur: in zijn diepste ‘zijn’ is de mens afgescheiden van anderen. Existentiële eenzaamheid betreft de ervaring van deze afscheiding. Pas wanneer men de afscheiding registreert, is er sprake van eenzaamheid. De kern van existentiële eenzaamheid is dat eenzaamheid iets is van het individu en niet iets dat enkel ontstaat in relatie tot anderen. Hiermee is eenzaamheid iets dat uniek is voor iedere persoon.

Wat betekent dit?

De indeling in typen eenzaamheid is zeker zinvol, maar daarbinnen is veel variatie mogelijk. Voor sociale eenzaamheid kunnen dit bijvoorbeeld vriendschappelijke, collegiale en buurteenzaamheid zijn. Voor emotionele eenzaamheid zijn familiale, romantische of fysieke eenzaamheid mogelijke subtypes. Existentiële eenzaamheid benadrukt sowieso het individuele karakter van eenzaamheid. Let daarom goed op, niet iedereen heeft dezelfde behoeften Eenzaamheid is altijd afhankelijk van de individuele behoeften of standaarden⁵.

Bij het interpreteren van onderzoeksresultaten en het afstemmen van interventies moeten we ons realiseren dat verschillen in eenzaamheid bestaan. Sociaal eenzame mensen zijn niet altijd mensen zonder vriendengroep en emotioneel eenzame mensen zijn niet altijd weduwen of weduwnaars. Bij het bestrijden van eenzaamheid moeten we ervoor zorgen dat de toegepaste interventie aansluit bij het specifieke gemis dat de eenzame persoon ervaart.

Informatie