Eenzaamheid verminderen? Pak de oorzaak aan!

In de media lezen we dat eenzaamheid een groot probleem is. Onderzoek wijst uit dat dertig tot veertig procent van de Nederlandse bevolking zich eenzaam voelt¹. Eenzaamheid leidt tot een grotere kans op cognitieve, mentale en lichamelijk klachten². Maar in plaats van te focussen op eenzaamheid als het op te lossen probleem, moeten we naar de oorzaken kijken.

Wat is eenzaamheid?

Met enige regelmaat wordt mij de vraag gesteld of we allemaal wel hetzelfde verstaan onder ‘eenzaamheid’. Ofwel, is eenzaamheid wel één construct, één begrip? Eenzaamheid wordt gedefinieerd als de beleving van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis in (kwaliteit van) sociale relaties^3,4. Dat klinkt misschien heel concreet, maar dat is het niet. Een beleving kan op allerlei manieren worden ervaren. Er zit een groot verschil tussen ‘onplezierig’ en ‘ontoelaatbaar’. De een voelt dit heel scherp en intensief, de ander misschien wat stomp en drukkend. Onder ‘kwaliteit’ verstaan we mogelijk ook allemaal iets anders, evenals onder wat een relatie precies is. Bovendien zijn typen relatie belangrijk, de ene relatie is immers de andere niet.

Om een vergelijking te maken, neem ik het begrip ‘pijn’. Probeer je eens in te beelden wat pijn eigenlijk is. Misschien denk je aan hoofdpijn, spierpijn, buikpijn of een ander soort pijn. We hebben allemaal een beeld bij het woord pijn. Pijn is ‘iets’, maar toch kun je er verschillende beelden bij hebben.

Eenzaamheid kun je op dezelfde manier bekijken. Dat wil zeggen, we verstaan er allemaal hetzelfde onder, maar toch zijn er verschillende beelden denkbaar. Er zijn dan ook verschillende soorten eenzaamheid. Het bekendst zijn sociale en emotionele eenzaamheid, maar andere (sub-)vormen van eenzaamheid zijn ook te onderscheiden. Er zijn ook verschillende soorten pijn, bijvoorbeeld hoofdpijn en tandpijn. Maar daarmee ben je er nog niet. Hoofdpijn kan op verschillende manieren aanvoelen. Dat is bij soorten eenzaamheid even zo.

Waarom oorzaken van belang zijn

Hoofdpijn kan ontstaan doordat je te lang in de zon hebt gezeten, doordat je gisteren te veel gedronken hebt, doordat je een ziekte hebt, door het stoten van je hoofd, etc. Het is allemaal hoofdpijn, maar de oorzaken zijn anders. Op het moment dat je iets aan je hoofdpijn wilt doen, kun je natuurlijk een paracetamol nemen. Hierdoor verdwijnt je hoofdpijn tijdelijk. Als je hoofdpijn een structurele oorzaak heeft, dan komt ze echter terug. De enige manier om de hoofdpijn echt op te lossen, is iets aan de oorzaak doen, aan het achterliggende probleem.

Met eenzaamheid is het net zo. Je kan je eenzaam voelen omdat je jezelf minderwaardig vindt en je daarom afsluit van anderen, omdat je jouw partner kwijt bent geraakt, omdat je gepest wordt op je werk en om nog duizend redenen. Tegen eenzaamheid bestaat geen pil. Wel kun je tijdelijk afleiding zoeken. Dit kan bijvoorbeeld door iets leuks te ondernemen, een dagje weg te gaan, televisie te kijken, te tuinieren of alcohol te consumeren. Dit maakt de eenzaamheid tijdelijk minder aanwezig of het haalt de scherpe kantjes van de eenzaamheid af. Het is echter geen oplossing voor het achterliggende probleem.

Eenzaamheid echt oplossen

Wanneer we iets aan eenzaamheid willen doen, moeten we ons realiseren dat eenzaamheid een oorzaak heeft, zoals een tekort aan sociale contacten, een tekort aan sociale vaardigheden, armoede een levensgebeurtenis zoals verhuizing, verweduwing en werkeloosheid. Het achterliggende probleem kan bovendien heel complex zijn, dat wil zeggen, verschillende oorzaken kunnen gelijktijdig een rol spelen.

Om eenzaamheid echt op te kunnen lossen, moet (ook) de oorzaak ervan worden aangepakt. Het bieden van afleiding als het slikken van een pijnstiller tegen hoofdpijn: het werkt hooguit tijdelijk. Het achterliggende probleem wordt hiermee niet opgelost. Als je na de ‘pijnstiller’ weer in je normale situatie terugkeert, komt de eenzaamheid gewoon weer opzetten.

In veel gevallen is het de vraag of de echte oorzaak van eenzaamheid bestreden kan worden, bijvoorbeeld in het geval van migranten wanneer zij hun thuiscultuur missen of wanneer bij iemand de partner definitief weggevallen is. In dat geval is ‘symptoombestrijding’ mogelijk het meest haalbare. Daar is niets mis mee, maar het is belangrijk we ons realiseren dat we dat aan het doen zijn. Een pijnstiller is waardevol, maar geen structurele oplossing.

Informatie

In de media lezen we dat eenzaamheid een groot probleem is. Onderzoek wijst uit dat dertig tot veertig procent van de Nederlandse bevolking zich eenzaam voelt¹. Eenzaamheid leidt tot een grotere kans op cognitieve, mentale en lichamelijk klachten². Maar in plaats van te focussen op eenzaamheid als het op te lossen probleem, moeten we naar de oorzaken kijken.

Wat is eenzaamheid?

Met enige regelmaat wordt mij de vraag gesteld of we allemaal wel hetzelfde verstaan onder ‘eenzaamheid’. Ofwel, is eenzaamheid wel één construct, één begrip? Eenzaamheid wordt gedefinieerd als de beleving van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis in (kwaliteit van) sociale relaties^3,4. Dat klinkt misschien heel concreet, maar dat is het niet. Een beleving kan op allerlei manieren worden ervaren. Er zit een groot verschil tussen ‘onplezierig’ en ‘ontoelaatbaar’. De een voelt dit heel scherp en intensief, de ander misschien wat stomp en drukkend. Onder ‘kwaliteit’ verstaan we mogelijk ook allemaal iets anders, evenals onder wat een relatie precies is. Bovendien zijn typen relatie belangrijk, de ene relatie is immers de andere niet.

Om een vergelijking te maken, neem ik het begrip ‘pijn’. Probeer je eens in te beelden wat pijn eigenlijk is. Misschien denk je aan hoofdpijn, spierpijn, buikpijn of een ander soort pijn. We hebben allemaal een beeld bij het woord pijn. Pijn is ‘iets’, maar toch kun je er verschillende beelden bij hebben.

Eenzaamheid kun je op dezelfde manier bekijken. Dat wil zeggen, we verstaan er allemaal hetzelfde onder, maar toch zijn er verschillende beelden denkbaar. Er zijn dan ook verschillende soorten eenzaamheid. Het bekendst zijn sociale en emotionele eenzaamheid, maar andere (sub-)vormen van eenzaamheid zijn ook te onderscheiden. Er zijn ook verschillende soorten pijn, bijvoorbeeld hoofdpijn en tandpijn. Maar daarmee ben je er nog niet. Hoofdpijn kan op verschillende manieren aanvoelen. Dat is bij soorten eenzaamheid even zo.

Waarom oorzaken van belang zijn

Hoofdpijn kan ontstaan doordat je te lang in de zon hebt gezeten, doordat je gisteren te veel gedronken hebt, doordat je een ziekte hebt, door het stoten van je hoofd, etc. Het is allemaal hoofdpijn, maar de oorzaken zijn anders. Op het moment dat je iets aan je hoofdpijn wilt doen, kun je natuurlijk een paracetamol nemen. Hierdoor verdwijnt je hoofdpijn tijdelijk. Als je hoofdpijn een structurele oorzaak heeft, dan komt ze echter terug. De enige manier om de hoofdpijn echt op te lossen, is iets aan de oorzaak doen, aan het achterliggende probleem.

Met eenzaamheid is het net zo. Je kan je eenzaam voelen omdat je jezelf minderwaardig vindt en je daarom afsluit van anderen, omdat je jouw partner kwijt bent geraakt, omdat je gepest wordt op je werk en om nog duizend redenen. Tegen eenzaamheid bestaat geen pil. Wel kun je tijdelijk afleiding zoeken. Dit kan bijvoorbeeld door iets leuks te ondernemen, een dagje weg te gaan, televisie te kijken, te tuinieren of alcohol te consumeren. Dit maakt de eenzaamheid tijdelijk minder aanwezig of het haalt de scherpe kantjes van de eenzaamheid af. Het is echter geen oplossing voor het achterliggende probleem.

Eenzaamheid echt oplossen

Wanneer we iets aan eenzaamheid willen doen, moeten we ons realiseren dat eenzaamheid een oorzaak heeft, zoals een tekort aan sociale contacten, een tekort aan sociale vaardigheden, armoede een levensgebeurtenis zoals verhuizing, verweduwing en werkeloosheid. Het achterliggende probleem kan bovendien heel complex zijn, dat wil zeggen, verschillende oorzaken kunnen gelijktijdig een rol spelen.

Om eenzaamheid echt op te kunnen lossen, moet (ook) de oorzaak ervan worden aangepakt. Het bieden van afleiding als het slikken van een pijnstiller tegen hoofdpijn: het werkt hooguit tijdelijk. Het achterliggende probleem wordt hiermee niet opgelost. Als je na de ‘pijnstiller’ weer in je normale situatie terugkeert, komt de eenzaamheid gewoon weer opzetten.

In veel gevallen is het de vraag of de echte oorzaak van eenzaamheid bestreden kan worden, bijvoorbeeld in het geval van migranten wanneer zij hun thuiscultuur missen of wanneer bij iemand de partner definitief weggevallen is. In dat geval is ‘symptoombestrijding’ mogelijk het meest haalbare. Daar is niets mis mee, maar het is belangrijk we ons realiseren dat we dat aan het doen zijn. Een pijnstiller is waardevol, maar geen structurele oplossing.

Informatie