Wilt u nog beter, en nog preciezer contact leggen met mensen die met eenzaamheid te maken hebben? En wilt u hen daardoor nog beter kunnen ondersteunen? Maak dan gebruik van de tien vormen van eenzaamheid die emeritus-hoogleraar Andries Baart onlangs publiceerde.
Dit bericht is gebaseerd op het essay ‘Wat heet eenzaam’ (2021) van Andries Baart. Dit essay is sinds kort voor iedereen beschikbaar. Andries Baart is emeritus-hoogleraar en de grondlegger van de presentietheorie en -benadering.
Eenzaamheid vraagt maatwerk
Eenzaamheid is een subjectieve ervaring, wordt vaak gezegd. Dat betekent dat iedereen die met eenzaamheid te maken heeft, deze anders ervaart. Dat kan goed kloppen: want elk mens is immers uniek en heeft een andere achtergrond, andere wensen, behoeften en mogelijkheden. Daarom geldt ook: alleen via maatwerk is het mogelijk om mensen te helpen bij eenzaamheid.
Maatwerk vraagt inzicht
Om maatwerk te kunnen leveren, is het belangrijk de persoon om wie het gaat echt te leren kennen. Om onbevooroordeeld contact te leggen, te luisteren, samen te vatten en door te vragen. Daarbij kan het ook helpen te onderzoeken om wat voor ‘type’ eenzaamheid het gaat. Meestal maken mensen hiervoor het onderscheid tussen ‘sociale eenzaamheid’ en ‘emotionele eenzaamheid’. Bij sociale eenzaamheid heeft iemand te weinig contacten, en bij emotionele eenzaamheid heeft iemand een gebrek aan kwaliteit van de contacten. Existentiële eenzaamheid wordt ook steeds vaker genoemd, hoewel niet iedereen van mening is dat dit een aparte eenzaamheidsvorm is.
Nog meer vormen van eenzaamheid
Andries Baart noemt zichzelf een theoreticus van de presentietheorie. Vanuit die achtergrond en ervaring heeft hij maar liefst tien vormen van eenzaamheid geformuleerd. Dit zijn niet alle denkbare vormen (of ‘gestalten’), maar ze kunnen wel helpen uit te zoeken “waarop de ervaring van iemands eenzaamheid gebaseerd is, hoe die zich voordoet en waarmee ze verbonden is.” Zoals ik het zie: deze tien vormen maken het mogelijk om nóg zorgvuldiger contact te leggen met mensen met eenzaamheidsgevoelens. Daarmee kunnen hulpverleners nog preciezer inschatten welke inzet nodig is om eenzaamheidsgevoelens te voorkomen of verminderen.
Tien vormen
In het essay van Andries Baart staan een uitgebreide toelichting en een overzicht van de tien vormen van eenzaamheid die Baart onderscheidt. Hieronder een poging om deze tien vormen nóg toegankelijker te presenteren. Daarbij noem ik ook de mogelijkheden om te helpen, zoals Baart die voorstelt.
- Eenzaam: iemand heeft een gebrek aan betekenisvolle anderen. Belangstellende aandacht kan helpen.
- Geïsoleerd: iemand ziet niemand. Trouwe beschikbaarheid kan helpen.
- Verlaten: iemand voelt zich in de steek gelaten. Wat kan helpen: hulp die echt past bij iemands verwachtingen.
- Beknot: iemand wordt alleen lichamelijk in leven gehouden. Daarvoor kan helpen: belevingsgerichte zorg.
- Ingekeerd: iemand is geïmplodeerd en verzonken in verlies. Geduldige aanwezigheid kan helpen.
- Verveeld: iemand verveelt zich kapot. Wat kan helpen is ‘toegewijde alledaagsheid’, of in mijn interpretatie: iemand helpen zorg te besteden aan het ‘gewone leven’.
- Stuurloos: iemand kan zijn gepieker niet stoppen en draait door. Wat kan helpen: ‘verdunde ernst’, of in mijn interpretatie: aandacht voor de situatie, maar niet té serieus of té zwaar.
- Ongehoord: iemand wordt niet gehoord en de gruwelijkheden die hij/zij onderging kennen geen getuigen. Wat kan helpen is onvoorwaardelijke vertelruimte.
- Gegijzeld: iemand wordt onterecht opgesloten op verdenking van fraude en als paria opgejaagd. Het aanbrengen van de menselijke maat in ‘systemisch logica’s’ kan hierbij helpen.
- Verloren: iemand voelt zich overbodig en oninteressant voor (overheids)beleid. Een politiek volwaardige positie kan hierbij helpen.
Reflectie
Sommige eenzaamheidsvormen die Baart noemt zijn heel specifiek. Toch lijkt mij dat de typologie van Baart zeker kan helpen om scherp te zien en goed te onderzoeken met wie een hulpverlener te maken heeft. Het is vergelijkbaar met en toch weer anders dan de toepassing van de interventieprofielen van Anja Machielse rond eenzaamheid bij ouderen. Wat zijn uw ideeën bij en ervaringen met de eenzaamheidsvormen van Andries Baart? Laat die achter in een reactie onder dit bericht.
Informatie
| Publicatiedatum | 31 augustus 2021 |
| Laatste aanpassing | 31 augustus 2021 |
| Bron | Essay ‘Wat heet eenzaam’ (2021) van Andries Baart |
| Onderwerpen | Vormen van eenzaamheid |
Om vervolg te geven aan deze tien gestalten van eenzaamheid organiseert Stichting Presentie op 25 november 2021 een Invitational Seminar: naast gestalten komen ook discoursen over eenzaamheid aan de orde, idealen die van invloed zijn op (het ontstaan, aanhouden, verhelpen van) eenzaamheid en praktische handreikingen voor iedereen die zich met eenzaamheid bezighoudt. Voor iedereen die zich bezighoudt met het aanpakken van eenzaamheid…
Ter inspiratie een kort introductiefilmpje: https://vimeo.com/610558907
Interesse? Neem contact met ons op!